RİSKLİ YAPILARIN TESPİT EDİLMESİNE İLİŞKİN ESASLAR
0.
Simgeler
: Brüt kolon enkesit alanı
: Kritik katta değerlendirmenin
yapıldığı doğrultudaki kapı ve pencere boşluk oranı % 5'i geçmeyen ve köşegen
uzunluğunun kalınlığına oranı 40’dan küçük olan dolgu duvarların kat planındaki
toplam alanı
: Kritik katın plan
alanı
: enine donatı aralığına
karşı gelen yükseklik boyunca, kolonda veya perde uç bölgesindeki tüm etriye
kollarının ve çirozların enkesit alanı değerlerinin göz önüne alınan ’ya dik doğrultudaki izdüşümlerinin toplamı
: Birbirine
dik yatay doğrultularınher biri için, kolon veya perde uç bölgesi çekirdeğinin
enkesit boyutu (en dıştaki enine donatı eksenleri arasındaki uzaklık)
: Kirişin
gövde genişliği, perdenin gövde kalınlığı
: Kirişin
faydalı yüksekliği
: Deprem etkisi
: Mevcut beton elastisitemodülü
: Çatlamış kesite ait etkin eğilme rijitliği
: Çatlamamış kesite ait eğilme rijitliği
: Mevcut beton basınç dayanımı
: Mevcut beton çekme dayanımı
: Enine donatının mevcut akma
dayanımı
: Boyuna donatının
mevcut akma dayanımı
:
Kat yüksekliği
: Sabit yük etkisi
: Temel
üstünden veya kritik kat döşemesinden itibaren ölçülen toplam bina yüksekliği
: Temel üstünden veya kritik kat
döşemesinden itibaren ölçülen toplam perde yüksekliği
:
Bina önem katsayısı
: Perdenin
veya bağ kirişli perde parçasının plandaki uzunluğu
: Etki/kapasite oranı
: Etki/kapasite oranının
sınır değeri
: Mevcut malzeme
dayanımları ile hesaplanan eğilme moment kapasitesi
: Sabit
yükler, katılım katsayısı ile çarpılmış hareketli yükler ve deprem yüklerinin
ortak etkisi altında hesaplanan eğilme momenti
: Hareketli yük katılım
katsayısı
: Binanın zemin seviyesi
üstündeki kat adedi
: Mevcut malzeme dayanımları ile hesaplanan
moment kapasitesine karşı gelen eksenel kuvvet
: Hareketli yük etkisi
: Deprem yükü azaltma
katsayısı
: Enine
donatı aralığı, spiral donatı adım aralığı
: Kolon,
kiriş ve perdede enine donatı hesabında esas alınan kesme kuvveti
: Kolon, kiriş veya
perde kesitinin kesme dayanımı
: Perdelerin tabanında elde edilen
kesme kuvvetleri toplamının, binanın tümü için tabanda meydana gelen toplam
kesme kuvvetine oranı
:Perdede kesme kuvveti dinamik büyütme katsayısı
: Eşdeğer deprem
yükü azaltma katsayısı
: Kat burulma düzensizliği
katsayısı
: Kat etkin göreli kat
ötelemesi
: Kat etkin göreli kat ötelemesi oranı
: Kat etkin göreli kat ötelemesi oranının sınır
değeri
1. Kapsam
1.1
Bu
Esaslar, 16/5/2012 tarihli ve 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların
Dönüştürülmesi Hakkında Kanun kapsamında deprem etkisi altında 2.1.de
tanımlanan riskli binaların tespit edilmesinde kullanılacak kuralları içerir.
1.2
Bu
Esaslarda verilen yöntemler, 6/3/2007 tarihli ve 26454 sayılı Resmî Gazete’de
yayımlanan Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmeliğin eki
Esaslarda [DBYBHY] tanımlanan bina deprem performans değerlendirmesi ve
güçlendirmesi amacıyla kullanılamaz. Mevcut bina performans değerlendirmesi ve
güçlendirmesi için DBYBHY kullanılmalıdır. DBYBHY’de bulunan ve bu Esaslarda
atıfta bulunulan kavramlar için DBYBHY’e başvurulacaktır.
1.3
Bu
Esaslar, sadece DBYBHY Tablo 7.7.’de “diğer binalar” kapsamındaki binalardan,
yüksekliği () 25 m veya
zemin döşemesi üstü sekiz katı geçmeyen betonarme ve yığma binaların risk belirlemesi
için kullanılır. Daha yüksek katlı binaların risk belirlemesi için DBYBHY’de
belirtilen yöntemler kullanılacak ve göçme öncesi performans düzeyini
sağlamayan bina riskli olarak kabul edilecektir. DBYBHY Tablo 7.7.’deki “diğer
binalar” dışında kalan binaların risk belirlemesi için DBYBHY’de belirtilen
yöntemler kullanılacaktır.
1.4
6306
sayılı Kanun kapsamında, belirli alanlarda riskli olabilecek binaların bölgesel
dağılımının belirlenmesi ve önceliklendirme kararı verilmesi amacıyla
kullanılabilecek, bina özelliklerini ve deprem tehlikesini dikkate alan
basitleştirilmiş yöntemler EK-A’da verilmiştir.
1.5. Bakanlıkça lisanslandırılan kurum ve kuruluşlarca,
teknik gerekçeleri belirtilerek, ahşap, kerpiç ve taşıyıcı özelliği olmayan
malzeme ile yapılan yapıların riskli olduğu yönünde rapor düzenlenmesi halinde,
bu yapılar 6306 sayılı Kanun kapsamında riskli yapı olarak kabul edilir.
2.
Riskli
Bina
2.1.Bulunduğu bölge
için DBYBHY’de tanımlanan
Tasarım Depremi altında yıkılma veya ağır hasar görme riski bulunan bina riskli
bina olarak tanımlanır. Riskli binanın tespiti için uygulanacak değerlendirme
kuralları bu esaslarda verilmiştir.
2.2.Bu Esaslara göre
riskli bulunmayan binalarda DBYBHY 7.7.3’te belirtilen can güvenliği performans
düzeyinin sağlandığı sonucu çıkarılamaz.
3.
Riskli
Bina Tespit Yöntemi
3.1. Röleve ve Bilgi Düzeyi
3.1.1. Riskli binaların tespiti için hesaplar,
mevcut bina taşıyıcı sistem özellikleri dikkate alınarak yapılacaktır. Binanın
mevcut taşıyıcı sistem özellikleri sadece kritik kat rölevesi ile belirlenebilir.
Kritik kat, rijitliği diğer katlara oranla çok küçük olan (betonarme çevre
perdeleri bulunmayan) veya yanal ötelenmesi zemin tarafından tutulmamış en alt
bina katıdır. Röleve kritik kat için saha çalışması ile belirlenen bina
geometrisi; kolon, perde, kiriş boyutları ile bu elemanların katta yerleşimini,
eksen açıklıklarını; kapı ve pencere boşluğu olmayan dolgu duvar yerleşimini
içerir. Binanın kat adedi ve kat yükseklikleri rölevede belirtilecektir. Kritik
kattaki kısa kolonlar ve binadaki konsollar rölevede işlenecektir. DBYBHY Bölüm
2.3’te tanımlanan B3 türü düzensizliğe sahip olan binaların kritik kat için
yapılan röleve çalışması, bu düzensizliği hesap modeline yansıtacak şekilde,
diğer katlar için de yapılacaktır.
3.1.2. Taşıyıcı sistem bilgi düzeyi, asgari veya
kapsamlı olabilir. Asgari Bilgi Düzeyi durumunda binanın taşıyıcı sistem
projeleri mevcut değildir. Kapsamlı Bilgi Düzeyi için binanın taşıyıcı sistem
projesi mevcuttur ve yerinde kontrol edilen taşıyıcı sistem özellikleri proje
ile uyumludur. Bina taşıyıcı sistem projeleri yerinde belirlenen taşıyıcı
sistem özellikleri ile uyumlu değilse asgari bilgi düzeyi olarak kabul
edilecektir.
3.1.3. Taşıyıcı elemanların kapasiteleri, Mevcut
Malzeme Dayanımı kullanılarak hesap edilir ve Tablo 1’de verilen Bilgi Düzeyi
Katsayısı ile çarpılarak kullanılır.
Tablo 1. Binalar
için bilgi düzeyi katsayıları
Bilgi
Düzeyi |
Bilgi
Düzeyi Katsayısı |
Asgari |
0.90 |
Kapsamlı |
1.00 |
3.2.
Betonarme
Binalarda Donatı Tespiti ve Malzeme Özelliklerinin Belirlenmesi
3.2.1. Mevcut donatı düzenini belirlemek için kritik
katta 6 adetten az olmamak üzere perde ve kolonların en az % 20’sinde boyuna
donatı türü, miktarı ve düzeni belirlenecektir. Bu işlem, seçilen perde ve
kolonların en az yarısında kabuk betonu sıyrılarak yapılacaktır. Diğer
yarısında donatı tahmini tahribatsız yöntemler kullanılarak ve elde edilen
sonuçlara benzetilerek yapılabilir. Ayrıca, kabuk betonu sıyrılan perde ve
kolonlarda enine donatı türü, çapı ile kolonların orta ve sarılma bölgelerinde
enine donatı aralıkları ve detayları belirlenecektir.
3.2.2. Mevcut donatı akma gerilmesi belirlenen
donatı türüne bağlı olarak tespit edilecektir. Donatısında korozyon gözlenen
elemanlar planda işaretlenecek ve bu durum eleman kapasite hesaplarında dikkate
alınacaktır.
3.2.3. Binanın kirişlerinde açıklıkta alt ve
mesnetlerde üst donatı olarak, taşıyıcı sistem çözümünde TS500’de tanımlanan () yüklemesinden hesap edilen donatının bulunduğu kabul
edilebilir. Kiriş mesnet alt donatısı, üst mesnet donatısının 1/3’ü olarak
kabul edilebilir. Kapsamlı bilgi düzeyi durumunda kirişlerde donatı mevcut
projeden alınacaktır.
3.2.4. Mevcut Beton Dayanımını belirlemek için
kritik kat kolon ve perdelerinden en az 10 elemanda tahribatsız yöntemler
kullanılacak ve en düşük sonucun alındığı 5 yerden beton numunesi alınacaktır. Kat
alanı 400 m2 den fazla ise, 400 m2'yi aşan her 80 m2
için beton numunesi bir adet arttırılacaktır. Numunelerden elde edilen ortalama
beton dayanımının % 85'i mevcut beton dayanımı olarak alınacaktır.
3.2.5. Riskli bina tespitlerinde binanın bulunduğu
arsada yeni zemin araştırması yapılabilir veya bölgede daha önce yapılmış zemin
araştırma sonuçları kullanılabilir. Arsada zemin araştırması yapılmaması
durumunda, bölgesel olarak elde edilen verilerin kullanılmasına proje mühendisi
karar verecektir. Veri yokluğunda yerel zemin sınıfı Z4 olarak kabul edilir.
3.3.
Yığma
Binaların Taşıyıcı Sistem ve Malzeme Özelliklerinin Belirlenmesi
Yığma binanın kritik katında düşey hatıllar ve dolgu duvarların
yerleşimi, uzunluğu, boşluğu ve kalınlıkları röleve planında belirtilecektir.
Binanın kat adedi ve kat yükseklikleri de rölevede bulunacaktır. Yığma binalar
için asgari bilgi düzeyi katsayısı kullanılacaktır. Duvar malzemelerinin türü,
duvar yüzeyinin bir bölümünün sıvası kaldırılarak gözle tespit edilecektir. Bina
dayanımı hesapları, DBYBHY Bölüm 5’e göre Ra = 2 alınarak
yapılacaktır.
3.4. Betonarme Bina Taşıyıcı Sisteminin Analizine
İlişkin Genel Kurallar
3.4.1. Deprem
etkisinin tanımında, DBYBHY’de verilen elastik (azaltılmamış) ivme spektrumu
kullanılacaktır. Deprem hesabında Bina Önem Katsayısı uygulanmayacaktır().
3.4.2. Binanın risk durumu binaya etkiyen düşey
yüklerin ve deprem etkilerinin birleşik etkileri altında planda her iki
doğrultu ve bu doğrultuların her iki yönü (G+nQ±E) dikkate alınarak belirlenecektir.
3.4.3. Binanın taşıyıcı sistem modeli, rölevesi
çıkarılan kritik katın kat adedi ve kat yükseklikleri ile uyumlu olarak
çoğaltılması ile elde edilebilir. Bu çoğaltmada binada bulunan konsollar
modelde göz önüne alınacaktır. B3 türü düzensizliği olan binalarda, bu
düzensizlik bina modelinde her katın ayrı ayrı tanımlanması ile göz önüne
alınacaktır.
3.4.4. Betonarme kesitlerin veya elemanların
kapasiteleri TS500’de verilen kurallar kullanılarak, mevcut malzeme dayanımları
ve bilgi düzeyi katsayısı dikkate alınarak hesaplanacaktır.
3.4.5. Taşıyıcı sistemin deprem analizinde Etkin
Eğilme Rijitlikleri kullanacaktır.
Etkin eğilme rijitlikleri için aşağıda verilen değerler alınacaktır:
(a) Kirişler
ve perdelerde :
(b)
Kolonlarda :
Beton
elastisitemodülü (MPa) olarak
hesaplanacaktır.
3.5. Doğrusal Elastik Hesap Yöntemi
3.5.1. Binanın risk durumunun belirlenmesi için Doğrusal Elastik Hesap Yöntemi kullanılacaktır. Eşdeğer deprem yükü yöntemi, bodrum üzerinde toplam yüksekliği 25 m’yi ve toplam kat adedi sekizi aşmayan, ayrıca ek dışmerkezlik göz önüne alınmaksızın hesaplanan burulma düzensizliği katsayısı olan binalara uygulanabilir. Bu binalarda ηbi>1.4 olması durumunda ise Mod Birleştirme Yöntemi kullanılacaktır. Eşdeğer Deprem Yükü ve Mod Birleştirme Yöntemi ile hesapta alınacak ve DBYBHY 2.8.5 uygulanmayacaktır. Eşdeğer deprem yükü yönteminde deprem yükü katsayısı ile çarpılacaktır. katsayısı bodrum hariç bir ve iki katlı binalarda 1.0, diğerlerinde 0.85 alınacaktır.
3.5.2. Binanın kritik katında değerlendirmenin yapıldığı doğrultuda ve en büyük kat öteleme oranı 0.015 den küçük ise, 3.5.1'de hesaplanan deprem kuvveti 0.75 katsayısı ile çarpılarak dolgu duvar etkisi dikkate alınabilir.
3.5.3. Risk değerlendirmesi kritik kat için
yapılacaktır. Ayrıca, yapılan analiz sonucunda hesaplanan en büyük kat ötelenme
oranı başka bir katta oluşuyorsa, bu kat için de sadece kat ötelenme sınır
değerleri kontrol edilerek değerlendirme yapılacaktır. Herhangi bir katın
riskli çıkması durumunda bina Riskli Bina olarak kabul edilecektir.
3.5.4. Tablo 2, Tablo 3 ve Tablo 5’te kullanılan ’nin hesabı kolonlar için DBYBHY 3.3.7’ye ve perdeler
için DBYBHY 3.6.6’ya göre yapılacak, ancak DBYBHY Denk. (3.16)’da alınacaktır. ’nin hesabında pekleşmeli moment kapasitesi
yerine mevcut malzeme dayanımları kullanılarak
hesaplanan moment kapasitesi kullanılabilir. Düşey yükler ile birlikte alınarak
depremden hesaplanan toplam kesme kuvvetinin ’den küçük olması durumunda ise, yerine bu kesme
kuvveti kullanılacaktır.
3.5.5. Kolonlar,
() ve sarılma bölgesindeki donatı detayına göre üç
gruba ayrılır. (Tablo 2). Nihai durumda A grubu kolonların eğilme
göçmesine, B grubu kolonların eğilme-kesme göçmesine ve C grubu kolonların ise
kesme göçmesine maruz kalacağı kabul edilir. Perdeler (planda uzun kenarının kalınlığına oranı en az beş olan
düşey taşıyıcı sistem elemanları),
() ve () oranlarına göre gevrek veya sünek olmak üzere iki
gruba ayrılır (Tablo 3). A grubu perdelerin eğilme göçmesine ve B grubu
perdelerin eğilme-kesme veya kesme göçmesine maruz kalacağı kabul edilir. değeri () yükleme kombinasyonundan elde edilen değeri için kolon
orta bölgesindeki etriye temel alınarak hesaplanır.
Tablo
2: Kolon sınıflandırma tablosu
|
Aralığı olan, her iki
ucunda 135o kancalı etriyesi bulunan ve toplam enine donatı alanı denklemini
sağlayan kolonlar |
Diğer durumlar |
|
A |
B |
|
B |
B |
|
B |
C |
Tablo
3: Perde sınıflandırma tablosu
|
|
|
|
A |
B |
|
B |
B |
3.5.6. Betonarme
elemanların hasar düzeylerinin belirlenmesinde kolon ve perde kesitlerinin
deprem etkisi altında hesaplanan kesit momentinin kesit moment kapasitesine
bölünmesi ile elde edilen Etki/Kapasite Oranı () kullanılacaktır. değeri yükleme
kombinasyonundan elde edilen değeri için
hesaplanacaktır. İncelenen kat veya katlardaki kolon ve perde değerleri ve
kat öteleme oranı değerleri, kolon ve perde sınıflarına bağlı Tablo
4 ve Tablo 5'te verilen risk sınır değerleri () ve kat öteleme oranı sınır değerleri ile
kıyaslanacaktır. Herhangi bir sınır değerin aşılması durumunda elemanın risk
sınırını aştığı kabul edilecektir. Kat öteleme oranı 0.0075 den küçük ve ise, perdeler için
sadece kat öteleme oranı, kat öteleme sınır değerleri ile kıyaslanacaktır.
Tablo 4 ve Tablo 5'te ara değerler için interpolasyon uygulanacaktır.
Tablo
4a: A grubu kolonlar için ve değerleri
|
|
|
≤ 0.1 |
5.0 |
0.035 |
≥ 0.6 |
2.5 |
0.0125 |
Tablo
4b: B grubu kolonlar için ve değerleri
|
|
|
|
≤ 0.1 |
≤ 0.0005 |
2.0 |
0.01 |
≥ 0.006 |
5.0 |
0.03 |
|
≥ 0.6 |
≤ 0.0005 |
1.0 |
0.005 |
≥ 0.006 |
2.5 |
0.0075 |
Tablo
4c: C grubu kolonlar için ve değerleri
|
|
1.0 |
0.005 |
Tablo 5a: A
grubu perdeler için ve değerleri
|
|
Başlık bölgesi(*) |
|
|
< 0.1 |
≤0.9 |
Var |
6.0 |
0.030 |
Yok |
4.0 |
0.015 |
||
≥ 1.3 |
Var |
3.5 |
0.015 |
|
Yok |
2.0 |
0.0075 |
||
> 0.25 |
≤0.9 |
Var |
3.5 |
0.020 |
Yok |
2.0 |
0.010 |
||
≥ 1.3 |
Var |
2.0 |
0.010 |
|
Yok |
1.5 |
0.005 |
(*) DBYBHY 3.6.5’te verilen
perde uç bölgelerinde uygulanacak donatı koşullarının sağlanması durumunda
başlık bölgesi “var” olarak kabul edilecektir.
Tablo 5b: B
grubu perdeler için ve değerleri
|
|
|
≤0.9 |
4.0 |
0.020 |
≥ 1.3 |
2.0 |
0.010 |
3.6. Riskli Betonarme Binanın Belirlenmesi
3.6.1. İncelenen kat veya katlarda () yükleme birleşimi altında perde ve kolonlarda
eksenel basınç gerilmeleri hesaplanır. İlgili katta hesaplanan eksenel basınç gerilmelerinin ortalaması değerinden büyükse, o katta herhangi bir perde veya kolon elemanının Risk Sınırı
aşıldığında bina Riskli Bina olarak kabul edilecektir (Tablo 6). Kattaki
eksenel basınç gerilmelerinin ortalaması, kolon ve perdelerde hesaplanan
eksenel basınç gerilmelerinin toplamının toplam kolon ve perde sayısına
bölünmesi ile bulunur.
3.6.2. 3.6.1.’de hesaplanan perde ve kolon eksenel
gerilmesine bağlı olarak Tablo 6’da verilen kat kesme kuvveti oranı sınırlarını
aşan bina Riskli Bina olarak kabul edilir. Risk sınırını aşan perde ve
kolonların kesme kuvvetlerinin kat kesme kuvvetine bölünmesiyle kat kesme
kuvveti oranı hesaplanacaktır. Tablo 6’da ara değerler için doğrusal
enterpolasyon uygulanacaktır.
Tablo 6: Perde ve kolon eksenel
gerilme ortalamasına bağlı kat kesme kuvveti oranı sınır değerleri
Perde ve kolon eksenel gerilme ortalaması (=Perde ve kolon gerilmelerinin toplamı / Perde ve kolon sayısı) |
Kat kesme kuvveti oranı sınır değerleri |
|
0 |
|
0.35 |
3.7. Riskli Yığma Binanın Belirlenmesi
3.7.1. Aşağıda tanımlanmış olduğu şekli ile Göçme
Öncesi Performans düzeyini sağlamayan binalar bu esaslar kapsamında riskli bina
olarak tanımlanacaktır.
Yığma binalarda kritik kattaki taşıyıcı
duvarların kesme dayanımı, deprem etkileri altında oluşan kesme kuvvetleri ile
karşılaştırılır. Karşılaştırma binanın her iki doğrultusu için ayrı ayrı
yapılacaktır. Dayanımı yeterli olmayan duvarların kat kesme kuvvetine katkısı
herhangi bir doğrultuda % 50'nin üstünde ise, bina Riskli Bina olarak kabul edilir.
EK-A: BİNALARIN BÖLGESEL DEPREM RİSK
DAĞILIMINI BELİRLEMEK İÇİN KULLANILABİLECEK YÖNTEMLER
A.1 Kapsam
A.1.1 Kanun kapsamında belirli alanlarda önceliklerin ve riskli olabilecek
binaların bölgesel dağılımının belirlenmesi amacıyla; bina özelliklerini ve
deprem tehlikesini göz önüne alan Birinci Aşama Değerlendirme Yöntemleri
kullanılabilir. Yapılacak sıralamanın daha hassas olması istenirse, İkinci
Aşama Değerlendirme Yöntemleri de kullanılabilir.
A.1.2Birinci aşama değerlendirme yöntemlerinde binanın dışarıdan ve kısmen
içeriden belirlenen ve deprem davranışını etkileyen parametreler kullanılır.
İkinci aşama değerlendirme yöntemlerinde binanın dışarıdan belirlenen
parametrelerine ek olarak, malzeme dayanımları, eleman boyutları gibi
özellikleri göz önüne alınır. Mevcut malzeme dayanımlarının tahmini için,
deneyler yapılmadan uygun kabuller de yapılabilir. İkinci aşama değerlendirme
yöntemlerinde binanın maruz kalacağı deprem tehlikesi DBYBHY’de verilen
hükümler veya genel kabul görmüş diğer yöntemler ile de belirlenebilir.
A.1.3 Bölgesel risk durumunun tanımlanmasında kullanılacak yöntemler bilim
ve tekniğin gereği istatistiksel olarak anlamlı sayıda bina ihtiva eden
alanlarda uygulanabilir. Bu yöntemler tekil binada risk değerlendirme amaçlı
olarak kullanılamazlar.
A.2 Birinci Aşama Değerlendirme Yöntemleri
A.2.1 Betonarme Binalar için Birinci Aşama
Değerlendirme Yöntemi:
A.2.1.1 Bu Yöntem 1 ilâ 7
katlı mevcut betonarme binalar için kullanılabilir. Yöntemin kullanılabilmesi
için gerekli olan parametreler aşağıda verilmektedir:
1.
Taşıyıcı
sistem türü: Binanın
taşıyıcı sistemi belirlenerek, betonarme çerçeve (BAÇ) (DBYBHY Tablo
2.5, Madde 1.1) ile betonarme çerçeve
ve perde (BAÇP) (DBYBHY Tablo 2.5, Madde 1.4) sistemlerinden biri olarak seçilecektir.
2.
Kat
adedi: Kritik kat dikkate
alınarak serbest kat adedi (ns) tespit edilecektir.
3.
Mevcut
durum ve görünen kalite:
Binanın görünen kalitesi malzeme ve işçilik kalitesine ve binanın bakımına
verilen önemi yansıtır. Binanın görünen kalitesi iyi, orta ve kötü olarak
sınıflandırılacaktır.
4.
Yumuşak
kat/zayıf kat: Kat
yüksekliği farkının yanı sıra katlar arası belirgin rijitlik farkı da dikkate
alınarak gözlemsel olarak belirlenecektir.
5.
Düşeyde
düzensizlik: Düşeyde devam
etmeyen çerçeve ve değişen kat alanlarının etkisini yansıtmak amacıyla dikkate
alınacaktır. Bina yüksekliği boyunca devam etmeyen kolonlar veya perdeler
düşeyde düzensizlik oluşturur.
6.
Ağır
çıkmalar: Zemine oturan kat
alanı ile zemin üstündeki kat alanı arasındaki farklılık belirlenecektir.
7.
Planda
düzensizlik/Burulma etkisi:
Planın geometrik olarak simetrik olmaması ve düşey yapısal elemanların düzensiz
yerleştirilmesi olarak tanımlanır. Binada burulmaya yol açabilecek şekildeki
plan düzensizlikleri dikkate alınacaktır.
8.
Kısa
kolon etkisi: Bu aşamada
sadece dışarıdan gözlenen kısa kolonlar değerlendirmede dikkate alınacaktır.
9.
Yapı
nizamı/Çarpışma etkisi:
Bitişik binaların konumları deprem performansını çarpışma nedeniyle
etkileyebilmektedir. Kenarda yer alan binalar bu durumdan en olumsuz etkilenmekte,
bitişik bina ile kat seviyeleri farklıysa bu olumsuzluk daha da artmaktadır.
Çarpışma etkisinin söz konusu olduğu durumlar dışarıdan yapılacak gözlemler ile
belirlenecektir.
10. Tepe/yamaç etkisi: Belli bir eğimin üzerindeki yamaçlarda inşa
edilmiş binalarda bu etki dikkate alınacaktır.
11. Deprem tehlikesi ve zemin sınıfı: DBYBHY’de belirtilen deprem bölgeleri ve
zemin sınıfları ile uyumlu olarak A.2.1.4'te anlatıldığı şekilde dikkate
alınacaktır.
A.2.1.2 Binaların dışarıdan incelenmesi sonucu toplanacak olan veriler Şekil
A.1'de verilen form kullanılarak kayıt altına alınacaktır.
A.2.1.3 Toplanan veriler değerlendirilerek her bina için bir performans puanı hesaplanacaktır. Elde edilen sonuçlar bölgelerin risk önceliklerinin belirlemesinde kullanılabilecektir.
A.2.1.4 Betonarme binaların performans puanları, binaların bulundukları yerin deprem tehlikesini ve mevcut bina özelliklerini yansıtan parametrelere bağlı olarak hesaplanacaktır. Tablo A.1 kullanılarak incelenen bina için binanın bulunduğu yerin deprem tehlike bölgesine ve kat sayısına bağlı bir taban puan (TP) belirlenecektir. Yöntemde kullanılacak deprem tehlike bölgeleri ile 18/04/1996 tarihli ve 96/8109 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile yürürlüğe giren Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası ve DBYBHY’de verilen zemin sınıfları arasındaki ilişki Tablo A.2’de verilmektedir.
A.2.1.5 Taşıyıcı sistem türünün etkisi olumlu puan olarak dikkate alınacaktır. BAÇ sistemine sahip binalar için herhangi bir ilave puan verilmeyip, diğer taşıyıcı sisteme sahip binalarda (BAÇP) Tablo A.1 kullanılarak olumlu parametre puanı (OP) verilecektir.
A.2.1.6 Görünen kalite dışındaki tüm olumsuzluk parametreleri
için “var” veya “yok” şeklinde tespitler yapılacaktır. Bu tespitlere karşılık
gelen olumsuzluk parametre değerleri () "var" ve "yok" durumları için
sırasıyla 1 ve 0 alınacaktır. Görünen kalite değerlendirmesi "iyi"
ise olumsuzluk parametre değeri () 0, "orta" ise 1 "kötü" ise 2
alınacaktır. Her bir parametreye karşı gelen olumsuzluk
katsayıları Tablo A.3'te gösterilmektedir.
A.2.1.7 Bina için performans puanı (PP) Denklem A2.1’nin uygulanması ile hesaplanacaktır.
(A2.1)
Denklem A2.1’de TP taban puanını, Oi
her bir olumsuzluk parametresini (i=1'den 8'ye kadar), OPi olumsuzluk
parametre puanını (Tablo A1.4) ve YSP olumlu parametre puanını temsil
etmektedir. Yapısal sistem puanları (YSP) Tablo A.1'de verilmiştir.
A.2.1.8 İncelenen bölgedeki
binalara yöntemin uygulanması sonucu her bir bina için performans puanı PP
hesaplanacaktır. Hesaplanan performans puanları büyükten küçüğe doğru
sıralanacaktır. Bu şekilde hesaplanan puanların dağılımı kullanılarak bölgeler
arasında risk önceliği belirlenebilir.
Şekil A.1: Betonarme binalar için veri toplama formu
Şekil A.1: Betonarme binalar için veri toplama formu (devam)
Tablo A.1: Taban ve yapısal sistem
puanı tablosu
Toplam kat sayısı |
Taban puanı |
Yapısal sistem puanı
(YSP) |
||||
Yapısal sistem |
||||||
Tehlike bölgesi |
BAÇ |
BAÇP |
||||
I |
II |
III |
IV |
|||
1 ve 2 |
90 |
120 |
160 |
195 |
0 |
100 |
3 |
80 |
100 |
140 |
170 |
0 |
85 |
4 |
70 |
90 |
130 |
160 |
0 |
75 |
5 |
60 |
80 |
110 |
135 |
0 |
65 |
6 ve 7 |
50 |
65 |
90 |
110 |
0 |
55 |
Tablo A.2. DBYBHY'e göre belirlenen deprem bölgeleri
Tehlike bölgesi |
DBYBHY'e göre deprem bölgesi |
DBYBHY'e göre zemin sınıfı |
I |
1 |
Z3/Z4 |
II |
1 |
Z1/Z2 |
2 |
Z3/Z4 |
|
III |
2 |
Z1/Z2 |
3 |
Z3/Z4 |
|
IV |
3 |
Z1/Z2 |
4 |
Tüm zeminler |
Tablo A.3: Olumsuzluk parametre değerleri (Oi)
Olumsuzluk parametre
no |
Olumsuzluk
parametresi |
Durum 1 |
Durum 2 |
||
Parametre tespiti |
Parametre değeri |
Parametre tespiti |
Parametre değeri |
||
1 |
Yumuşak kat |
Yok |
0 |
Var |
1 |
2 |
Ağır çıkma |
Yok |
0 |
Var |
1 |
3 |
Görünen kalite |
İyi |
0 |
Orta (Kötü) |
1 (2) |
4 |
Kısa kolon |
Yok |
0 |
Var |
1 |
5 |
Tepe/Yamaç etkisi |
Yok |
0 |
Var |
1 |
6 |
Planda düzensizlik |
Yok |
0 |
Var |
1 |
Tablo A.4: Olumsuzluk parametre puan
(OPi) tablosu
Toplam kat sayısı |
Olumsuzluk parametre
puanları (OP) |
||||||||||
Yumuşak kat |
Görünen kalite |
Ağır çıkma |
Kat seviyesi/Bağımsız bina
durumu |
Düşeyde düzensizlik |
Planda düzensizlik /
Burulma |
Kısa kolon |
Tepe/ yamaç etkisi |
||||
Aynı |
Aynı |
Farklı |
Farklı |
||||||||
Orta |
Kenar |
Orta |
Kenar |
||||||||
1,2 |
-10 |
-10 |
-10 |
0 |
-10 |
-5 |
-15 |
-5 |
-5 |
-5 |
-3 |
3 |
-20 |
-10 |
-20 |
0 |
-10 |
-5 |
-15 |
-10 |
-10 |
-5 |
-3 |
4 |
-30 |
-15 |
-30 |
0 |
-10 |
-5 |
-15 |
-15 |
-10 |
-5 |
-3 |
5 |
-30 |
-25 |
-30 |
0 |
-10 |
-5 |
-15 |
-15 |
-10 |
-5 |
-3 |
6,7 |
-30 |
-30 |
-30 |
0 |
-10 |
-5 |
-15 |
-15 |
-10 |
-5 |
-3 |
A.2.2 Yığma Binalar için Birinci Aşama
Değerlendirme Yöntemi:
A.2.2.1 Bu yöntem mevcut
yığma binalar için kullanılabilir. Yöntemin kullanılabilmesi için Şekil A.2’de
verilen veri toplama formu kullanılabilir.
A.2.2.2Bu yöntem 1 ila 5 katlı mevcut yığma binalar için kullanılabilir.
Yöntemin kullanılabilmesi için gerekli olan parametreler aşağıda verilmektedir:
1.
Yığma
bina türü: Binanın taşıyıcı
sistemi belirlenerek, donatısız yığma, kuşatılmış yığma, donatılı yığma ve
karma (yığma duvar + betonarme çerçeve) sistemlerinden biri yapı sistemi olarak
seçilecektir.
2.
Serbest
kat adedi: Kritik kat
dikkate alınarak serbest kat adedi tespit edilecektir.
3.
Yapı
nizamı ve bitişik bina ile ilişkisi: Ayrık veya bitişik yapılar ile bina kat seviyelerinin aynı ya da
farklı olması durumu tespit edilecektir. Bu parametre için beş farklı durum
belirlenecektir: Ayrık, bitişik ve ortada-kat seviyesi aynı, bitişik ve
ortada-kat seviyesi farklı, bitişik ve kenarda/köşede-kat seviyesi aynı,
bitişik ve kenarda/köşede-kat seviyesi farklı.
4.
Mevcut
durum ve görünen kalite: Malzeme
türü ve kalitesi ile yığma duvar işçiliği ayrı ayrı kontrol edilerek, bu
tespitlerin her ikisi için ayrı ayrı iyi, orta ve kötü olarak sınıflandırma
yapılacaktır. Ayrıca, mevcut hasar olup olmadığı tespit edilecek ve binada
hasar var veya yok şeklinde tespit yapılacaktır.
5.
Planda
olumsuzluklar: Plan
geometrisi, duvar boşluk oranı ve hatıl/lento olup olmadığı tespit edilecektir.
Plan geometrisi Düzenli veya Düzensiz olarak iki şekilde belirtilecektir.
Binanın kritik katında (genellikle zemin kat) birbirine dik her iki
doğrultudaki cephe duvar uzunluğu belirlenecektir. Buna göre binanın duvar
miktarı, zemin kattaki ön veya yan cephedeki kapı ve pencere boşluklarının
uzunluğu cephe uzunluğunun 1/3’ünden az ise “Çok”, boşlukların uzunluğu cephe
uzunluğunun 1/3’ü ile 2/3’ü arasında ise “Orta”, boşlukların uzunluğu cephe
uzunluğunun 2/3’ünden fazla ise “Az” olarak kabul edilecektir.
6.
Düşeyde
olumsuzluklar: Düşey yönde
duvar boşluk düzeni, cephelere göre kat sayısı farklılığı ve yumuşak kat olup
olmaması tespit edilecektir. Düşey doğrultudaki boşluk düzeni; “Düzenli”, “Az
Düzenli” ve “Düzensiz” olarak sınıflandırılacaktır. Katlarda yer alan pencere
ve kapı boşluklarının tamamen üst üste gelmesi durumu “Düzenli”, şaşırtmalı
olarak yerleştirilmiş olması durumu ise “Düzensiz” olarak tanımlanacaktır. Bu
iki sınır durum arasında kalan binalar ise “Az Düzenli” olarak
sınıflandırılacaktır.
7.
Eğimli
arazide bulunan binanın farklı cephelerinin farklı kat sayısına sahip olması
durumu tespit edilecektir. Düşey doğrultuda duvar süreksizliği olup olmadığı
belirlenecektir.
8.
Düzlem
dışı davranış olumsuzlukları: Yığma
yapı duvarlarının düzlem dışı davranış gösterme eğiliminde olup olmadığı
belirlenecektir. Yığma binalarda düzlem dışı davranışı tetikleyen ve genellikle
bina dışından tespit edilebilen olumsuzluklar şu şekilde sıralanabilir:
a. Duvar-duvar ve duvar-döşeme bağlantılarının
zayıf olması (bağlantıların bulunduğu yerde çatlak veya hasar olması, hatıl
bulunmaması)
b. Rijit diyafram davranışı gösteren bir döşeme
olmaması (sadece betonarme döşemelere sahip yığma yapıların bu tip davranış
gösterdiği kabul edilecektir).
c. Harç kalitesinin çok düşük olması ya da hiç
harç olmaması durumu (duvarın düzlem dışı yönde ayrışmasına sebep olmaktadır).
d. Yığma duvarlarda dışa doğru düzlem dışı
deformasyon olması
e. Kalkan duvarlı çatı tipine sahip yığma
yapılar düzlem dışı yönde hasar görme potansiyeline sahiptir.
9.
Çatı
türü: Bu parametre sadece
toprak tavan döşemesi yığma binalar için tespit edilecektir.
10. Deprem tehlikesi ve zemin sınıfı: DBYBHY’de belirtilen deprem
bölgeleri ve zemin sınıfları ile uyumlu olarak A.2.1.4'te anlatıldığı şekilde
dikkate alınacaktır. Bu yöntemde en büyük yer ivmesi (MYİ) deprem şiddet
parametresi olarak seçilmiştir.
Şekil A.2: Yığma binalar için veri toplama formu
Şekil A.2: Yığma binalar için veri toplama formu (devam)
A.2.2.3 Taşıyıcı sistem türünün etkisi olumlu puan olarak dikkate alınacaktır. Yapısal sistem puanı (YSP) binanın yapısal sistem türünün deprem performansı üzerindeki etkisini yansıtan parametreyi göstermektedir. Donatısız ve karma yığma binalar için YSP=0, kuşatılmış yığma binalar için YSP=30 ve donatılı yığma binalar için ise YSP=60 alınacaktır.
A.2.2.4 Bina, malzeme türü/kalite ve duvar işçiliği "iyi" ise olumsuzluk parametre değeri () 0, "orta" ise 1 "kötü" ise 2 alınacaktır. Binada mevcut hasar durumu değerlendirmesi “yok” ise olumsuzluk parametre değeri () 0, “var” ise 1 alınacaktır.
A.2.2.5 Planda düzensizlik durumu “Düzenli” ise olumsuzluk parametre değeri () 0, “Düzensiz” ise 1 alınacaktır. Yığma binanın kritik katında yığma duvar miktarı değerlendirmesi “Çok”, “Orta” ve “Az” ise bunlara karşılık gelen olumsuzluk parametre değerleri () sırasıyla 0, 1 ve 2 alınacaktır. Binada hatıl ve lento mevcudiyeti değerlendirmesi “Yeterli” ise Oi, 0, “Yetersiz” ise 1 değerini alacaktır.
A.2.2.6 Düşeydeki olumsuzluk durumları üç ayrı değerlendirme ile dikkate alınacaktır. Düşey doğrultudaki boşluk düzeni değerlendirmesi “Düzenli” ise Oi, 0, “Az Düzenli” ise 1, “Düzensiz” ise 2 alınacaktır. Binanın farklı cephelerinin farklı kat adetlerinin bulunması durumun, sabit bir olumsuzluk puanı ile dikkate alınmıştır. Yumuşak kat olumsuzluğunun bulunduğu binalara, kat adedine bağlı olarak değişken bir olumsuzluk puanı uygulanacaktır.
Toprak tavan döşemesi yığma binalara 10 olumsuzluk puanı uygulanacaktır.
A.2.2.7 Yığma bina duvarlarının düzlem dışı davranış göstermesine yol açan olumsuzluklardan en az üçünün binada mevcut olması halinde düzlem dışı doğrultuda zayıflık olduğu kabul edilecek ve bu tip binalara kat sayısına bakılmaksızın 10 olumsuzluk puanı uygulanacaktır.
A.2.2.8 Bina için performans puanı (PP) Denklem A2.1’in uygulanması ile hesaplanacaktır.
Yığma binalar için TP taban puanı Tablo A.5’de
verilmiştir. Mevcut durum ve görünen kalite değerlendirmelerine bağlı olarak
belirlenecek olumsuzluk puanları Tablo A.6’dan alınacaktır. Planda ve Düşeyde
düzensizliği ilişkin olumsuzluk puanları Tablo A.7 ve Tablo A.8’de
verilmektedir. Yapı nizamı olumsuzluk puanları Tablo A.9’da verilmektedir.
Tablo A.5: Taban puanı tablosu
Kat sayısı |
Bölge I MYݳ0.4g |
Bölge II-III 0.2g£MYİ<0.4g |
Bölge IV MYİ<0.2g |
1 |
110 |
120 |
130 |
2 |
100 |
110 |
120 |
3 |
90 |
100 |
110 |
4 |
80 |
90 |
100 |
5 |
70 |
80 |
90 |
Tablo A.6: Mevcut durum ve kalite
olumsuzluk puanları
Mevcut durum ve
görünen kalite |
||
Malzeme (0/1/2) |
Duvar işciliği (0/1/2) |
Hasar (0/1) |
-10 |
-5 |
-5 |
Tablo A.7: Planda olumsuzluk puanları
Planda olumsuzluklar |
||
Geometri (0/1/2) |
Duvar miktarı (0/1/2) |
Hatıl / Lento (0/1) |
-5 |
-5 |
-5 |
-10 |
-5 |
-5 |
-10 |
-10 |
-5 |
-15 |
-10 |
-5 |
-20 |
-15 |
-5 |
Tablo A.8:
Düşeyde olumsuzluk
puanları
Kat adedi |
Düşeyde
olumsuzluklar |
||
Boşluk düzeni (0/1/2) |
Kat farklılığı (0/1) |
Yumuşak kat (0/1) |
|
1 |
0 |
-5 |
0 |
2 |
-5 |
-5 |
-5 |
3 |
-5 |
-5 |
-5 |
4 |
-10 |
-5 |
-10 |
5 |
-10 |
-5 |
-10 |
Tablo A.9: Bina nizamı olumsuzluk
puanları
Bina nizamı – Kat
seviyesi |
||||
Ayrık |
Bitişik Orta-Aynı |
Bitişik Kenar-Aynı |
Bitişik Orta-Farklı |
Bitişik Kenar-Farklı |
0 |
0 |
-5 |
-5 |
-10 |
A.2.2.9 İncelenen bölgedeki
binalara yöntemin uygulanması sonucu her bir bina için performans puanı PP
hesaplanacaktır. Hesaplanan performans puanları büyükten küçüğe doğru
sıralanacaktır. Bu şekilde hesaplanan puanların dağılımı kullanılarak bölgeler
arasında risk önceliği belirlenebilir.
< Önceki | Sonraki > |
---|